Jedną z najstarszych formacji zakonnych są cystersi. Na Dolny Śląsk zostali sprowadzeni w drugiej połowie XII wieku. Osadzeni zostali w Lubiążu, a później założyli liczne filie na terenie Dolnego Śląska. Dzisiaj ich opactwa są prawdziwymi perełkami architektonicznym.
Trzebnica
Wspaniały zespół klasztory Panien Cystersek ufundowany został w latach 1203-1204 przez księcia Henryka Brodatego i jego małżonkę Jadwigę Śląską. Klasztor w Trzebnicy był pierwszym żeńskim zakonem na terenie Dolnego Śląska. Do konwentu wstąpiła także księżna Jadwiga po śmierci męża i stracie syna w bitwie na Legnicki Polu. W roku 1267 została kanonizowana i ogłoszona patronką Dolnego Śląska. W skład zespołu klasztornego wchodzi bazylika pod wezwaniem świętej Jadwigi i świętego Bartłomieja. Pierwotna bazylika została przebudowana w XVII wieku w stylu barokowym. Przepych wnętrza wzbudza zachwyt do dzisiaj. Na pewno nie ma tu śladów ubóstwa, a wręcz przeciwnie.
Lubiąż
Skromne początkowo opactwo w Lubiążu zostało przebudowane w stylu barokowym w XVII wieku. Z wystroju wnętrza nic się jednak nie zachowało. Zachwyca jednak potężna fasada opactwa i zachowane w kilku wnętrzach dekoracje.
Krzeszów
W dobrym stanie zachowały się za to wnętrza opactwa w Krzeszowie. Barokowy kościół został zbudowany w latach 1728-1735. Freski w świątyni są dziełem Jerzego Wilhelma Neunhertza. Z kolei zdobiące wnętrze świątyni rzeźby wykonali czescy mistrzowie: Antoni Dorasil i Ferdynand Maksymilian Brokof. Dwie kopułowe kaplice tworzą Mauzoleum Piastowskie.
Henryków
Inicjatorem sprowadzenia do Henrykowa cystersów był kanonik z Wrocławia, Mikołaj. Wnętrze świątyni zachwyca swoim barokowym przepychem. Niesamowite wrażenie robi gmach klasztorny, w którego ścianach w jeszcze świeżym tynku zatopione zostały fragmenty luster. W opactwie w Henrykowie opat Piotr w latach 1268-1273 pisał klasztorną kronikę dziś nazywaną Księgą Henrykowską. Znajduje się w niej pierwsze zdanie w języku polskim: „daj teraz ja pomielę, a ty odpocznij”. Księga znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.
